Lees verder
In West-Brabant wordt al jaren flink aan de weg getimmerd op het gebied van plantaardige grondstoffen voor chemie en materialen. "We komen uit de Willie Wortelfase", constateerde Dominique Hopmans tijdens zijn openingsspeech van Natural Fibertastic 2024: de zevende editie alweer van hét netwerkevenement van het Natuurvezel Applicatie Centrum (NAC) in Bergen op Zoom.
Pierre Gielen

Dominique is wethouder Economie in die gemeente, maar ook boegbeeld van het Plantbased Netwerk in de regio West-Brabant. “We komen nu echt met concrete innovaties, waarmee we de grote maatschappelijke problemen kunnen oplossen.”

Dat bleek wel uit het aantal deelnemers aan deze editie van Natural Fibertastic. Op de Innovatiemarkt verdrongen de bedrijven elkaar om de nieuwste biobased producten te presenteren die zij inmiddels op de markt brengen. En in de zaal waar de presentaties werden gehouden, bleef geen stoel vrij.

Het thema van deze editie: Circulair biobased bouwen doen we samen. Dagvoorzitter Harold van de Ven, oud-architect en ketenregisseur van Building Balance Brabant benadruke dat de toepassing van biobased en circulaire materialen in de bouw als het ware een ‘no brainer’ is. Want de overheid heeft de ambitie om 900.000 nieuwe woningen te bouwen. “Als we een woning bouwen zoals we tot nu toe gewend zijn, komt daarbij gemiddeld 40 tot 60 ton CO2 in de atmosfeer. Vermenigvuldig dat met een miljoen en we vliegen helemaal uit de bocht met onze CO2-uitstoot.” De oplossing: biobased bouwen, waarbij koolstof wordt opgeslagen in de woning.

Om alle biobased bouwmaterialen te kunnen produceren die hiervoor nodig zijn, is samenwerking nodig in korte, regionale ketens: “Van plant tot pand”, dus inclusief de boeren, de verwerkende industrie, de overheid, financiers en bouwers.

Kunststof in de bodem

Esther IJzer en Ron van Gestel, eigenaren van het bedrijf TEFAB (voorheen TNF), spraken over minder bekend aspect van de bouw: wie in Nederland een schop in de grond zet, stuit onverbiddelijk op kunststof. Daarbij gaat het niet alleen kabels en leidingen, maar ook om geotextiel dat bijvoorbeeld wordt gebruikt om dijken te verstevigen. TEFAB ontwikkelt daar biobased alternatieven voor, onder meer op basis van jute- en kokosvezels. Zij plaatsen wel de kanttekening dat praten niet genoeg is: er zijn concrete stappen nodig, bijvoorbeeld op het gebied van wetgeving die de toepassing van deze duurzame innovaties toestaat.

Leon Joore, directeur van het Natuurvezel Applicatie Centrum, beaamt dat het ontwikkelen van nieuwe materialen niet voldoende is. Ze moeten ook daadwerkelijk in de markt gebracht worden. Daarbij is samenwerking tussen meerdere bedrijven en overheden onmisbaar: regionaal, maar ook op Europese schaal. Natuurvezels kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan duurzame bouwoplossingen, maar dat vereist wel kennis van en begrip voor de complexiteit van natuurvezels en hun gedrag onder verschillende omstandigheden.

Het NAC speelt daarin een belangrijke rol. Het ontwikkelt vezelgebaseerde applicaties voor de bouw-, infra- en verpakkingssector. Het centrum organiseert ook trainingen en evenementen en het biedt ondersteuning bij levenscyclusanalyses (LCA’s) en milieukostenindicator (MKI)-berekeningen.

Bij duurzaam aanbesteden wordt de MKI gebruikt om de milieukosten in euro’s te vertalen. Minder duurzame oplossingen krijgen dan een hogere bijtelling, wat duurzamere oplossing aantrekkelijker maakt voor opdrachtgevers. Esther Stapper van het NAC waarschuwt dat duurzaamheid volgend jaar nóg belangrijker wordt, want de LCA-berekening verandert. In plaats van 11 milieu-effecten, worden er dan 19 meegenomen. “Het is zeker iets om rekening mee te houden als je een product of een materiaal ontwikkelt. Het betekent namelijk dat eenzelfde product in de aanbesteding een hogere MKI-waarde kan krijgen dan nu. CO2-uitstoot en -opslag worden straks namelijk zwaarder beoordeeld, evenals herbruikbaarheid of recyclebaarheid.”

Opschaling

Dirk van der Ven, programma-manager circulaire economie van de West-Brabantse ontwikkelingsmaatschappij REWIN, ging in zijn presentatie in op het belang van netwerken en nieuw ondernemerschap. Daarbij gaat het niet alleen om winst. Ook zaken als inclusiviteit, transparantie en echte beprijzing zijn belangrijk.

Samenwerking en kennisdeling staan ook centraal in het ENZuid programma Circulair Bouwend in Zuid-Nederland, waarbinnen REWIN programmaleider is voor het thema ‘biobased bouwmaterialen’. Daarin worden onder meer initiatieven genomen om innovatieclusters te vormen rondom specifieke thema’s, waaronder vezelverwerking voor bouwmaterialen. De regio West-Brabant is op dit gebied goed gepositioneerd, maar: “De opschaling zal naar een hoger, grensoverschrijdend niveau moeten om echt impact te maken en de transitie naar een circulaire economie succesvol te maken.”

Financiering

Petra Koenders van Rabobank Zuidwest-Brabant en Sjaak Straal, adviseur MKB van Rabobank Bergen op Zoom/Roosendaal gingen dieper in op het belang die deze bank hecht aan duurzaamheid, volgens de missie Growing a Better World Together. Petra kent als voormalig directeur van de Green Chemistry Campus de biobased transitie van dichtbij en draagt binnen de bank ook uit dat investeren in innovatieprojecten op dit gebied echt de moeite waard kan zijn. Ook verstrekt de bank risicodragend kapitaal aan startende ondernemingen, wordt er gehandeld in carbon credits en komt er binnenkort een nieuwe biobased hypotheek.

Voor ondernemers die investeren in groene initiatieven zoals zonnepanelen of een energieneutrale koelcel heeft de Rabobank bovendien een speciale regeling. Sjaak: “We storten 12,5% van het investeringsbedrag terug, met een maximum van €10.000. Vooral voor MKB-ondernemers is dat echt interessant.” Uiteindelijk doel is het halen van de klimaatafspraken van Parijs.

Brandveiligheid

Gemeenten hebben bij de verstrekking van bouwvergunningen nogal eens vragen over de brandveiligheid van biobased materialen. Dat merken ook Zeb Braal (adviseur risico-beheersing) en Bertwin van Setten (accounthouder veilige leefomgeving) van de Brandweer Midden- en West-Brabant. Bertwin vertelt hoe het bouwen in steen de regel werd, nadat in de late middeleeuwen een stadsbrand een groot deel van de houten huizen in Amsterdam in de as legde. Nu is de trend weer terug naar hout en andere biobased materialen, wat weer vragen oproept. Een heftige brand in Kampen van 2018 waarbij een eco-woning met stro als isolatie tot de grond toe afbrandde terwijl de brandweer moest toekijken, was ook een pijnlijke wake-up call.

Tegenwoordig wil de brandweer liefst zo vroeg mogelijk bij de ontwikkeling van biobased huizen worden betrokken om advies te geven. “Mensen denken bij de brandweer vooral aan blusauto’s. Zodra je die ziet, is het te laat”, zegt Zeb. “Wij hebben ook een adviserende rol en zitten het liefst vooraan in de keten. Als er een schetsontwerp ligt, gaan we graag om de tafel bij de projectontwikkelaar, de architect of de bouwer. En ook verderop in het project willen we betrokken blijven.” Op die manier kan de brandweer optimaal adviseren over het voorkomen en beperken van brand, want zowel de regelgeving als de testmethoden van materialen zijn nog niet ingericht op alle nieuwe ontwikkelingen rond biobased bouwen. 100% Brandveiligheid zal nooit volledig te realiseren zijn, maar door tijdige samenwerking en goede planning kunnen de risico’s wel worden geminimaliseerd.

Veiling

Succesvol vast onderdeel van Natural Fibertastic is elk jaar de zogeheten Biobased Veiling, een laagdrempelige manier van matchmaking waarbij ondernemers contacten kunnen leggen om de ontwikkeling van hun product verder te helpen. De een is op zoek naar een leverancier, de ander naar een afnemer en een derde naar een samenwerkingspartner. Er werden weer vele vruchtbare samenwerkingen geboren.

Na deze veilingronde volgde een aantal presentaties van bedrijven die meedingen naar de prestigieuze Natural Fibertastic Award:

Winnaar van de NFT 2024 Award werd Greenager+, het bedrijf van de Vlaamse ondernemer Johan Strackx. Greenager+ produceert een scala aan bouwmaterialen, waaronder isolatie, dekvloeren en mortels. Ze maken daarbij gebruik van natuurlijke materialen, zoals kalk en biobased binders, aangevuld met innovatieve toepassingen van reststoffen en de natuurvezels miscanthus en hennep.

Meer weten over natuurvezels en biobased bouwen? Kijk op de website van het Natuurvezel Applicatie Centrum.