Toen Litouwen in 1990 onafhankelijk werd van Rusland en in 2004 toetrad tot de Europese Unie, had het net als de meeste Oost-Europese landen een uitgebreid stadsverwarmingsnet waarop meer dan de helft van de huishoudens was aangesloten. Het werd bijna volledig gevoed met Russisch aardgas of zware stookolie. Mede dankzij steun uit de EU-structuurfondsen kon het land binnen drie jaar omschakelen naar maar liefst 70% hernieuwbare energie. “Een wereldrecord, zowel in snelheid als in omvang”, noemt Sigitas Rimkevičius, directeur van het Litouwse energie-instituut dat.
Tijdens deze energietransitie bleef energie betaalbaar; de prijzen daalden zelfs, vooral dankzij lokale biomassa en technologische vooruitgang. Lokale biomassa die voor stadsverwarming wordt gebruikt, kost gemiddeld maar een derde van aardgas. Dat kan dankzij de aanwezigheid van gigantische bossen in het land. “De Litouwse bossen behoren tot de meest geschikte ter wereld voor de productie van hout”, zegt dr. Valdas Lukoševičius, voorzitter van de Lithuanian District Heating Association. “We kunnen dus overtollige biomassa uit de houtindustrie gebruiken. Dat is dus niet alleen goedkoper en klimaatvriendelijker, het maakt ons ook onafhankelijk in onze energievoorziening.”
Biomassa voorbij
De toenemende vraag naar biomassa vanuit het buitenland maakt hout echter een steeds schaarsere hulpbron, waardoor de prijzen onder druk staan. Daarom kijkt het land nu al naar de volgende fase. De komende maanden wordt een deel van de eenvoudige biomassaketels vervangen door efficiëntere WKK-centrales die warmte- en elektriciteitsproductie combineren. Ook wordt gekeken naar zonne-energie voor de productie van warm water tijdens de zomermaanden. Dat kan alleen als de bedrijfstemperatuur in het net wordt verlaagd en warmteverliezen worden verminderd.
In het kleine stadje Šalčininkai (ca. 7000 inwoners) in het zuidoosten van Litouwen wordt een pilot opgestart voor het verbeteren van de efficiency. Daar worden de oude stalen Sovjetbuizen vervangen door voorgeïsoleerde buizen (al dan niet flexibel), met een aanzienlijk betere isolatie. Dit zogeheten “Upgrade DH”-project wordt gefinancierd door het Horizon 2020-programma voor onderzoek en innovatie van de Europese Unie. Het stadsverwarmingsbedrijf van Šalčininkai en de Litouwse Vereniging voor Stadsverwarming doen mee. Verwacht wordt dat de inzichten en lessen uit het stadje in heel Europa navolging zullen vinden.
Voor de nabije toekomst wordt alle overheidssteun voor biomassa geschrapt. Nieuwe subsidies voor slimme oplossingen in combinatie met zonne-energie en warmtepompen zitten in de pijplijn. Valdas Lukoševičius: “We hebben alle steun nodig die we kunnen krijgen voor de transformatie. Onze regering in Vilnius is er klaar voor, maar de EU moet groen licht geven. Dan kan de Litouwse energietransformatie-recorduitdaging doorgaan.”
Beeld bovenaan: De monumentale eik van Stelmuze, Litouwen (medijucentras/Shutterstock)
