Dat zegt Egbert Dommerholt, lector Biobased Business Valorisation aan de Hanzehogeschool Groningen. Hij waarschuwt dat er de komende jaren wereldwijd aanzienlijke tekorten zullen ontstaan aan steeds meer grondstoffen; sommige elementen, zoals antimoon, zijn nu al zo goed als op. Het zwarte scenario dat de Club van Rome al in de jaren zeventig van de vorige eeuw schetste van een uitgeputte aarde, is nu al volop aan de gang. De omschakeling naar hernieuwbare en gerecyclede grondstoffen is dus geen optie, maar bittere noodzaak. “Anders hebben we een serieus probleem.”
Drie niveaus
Is 100% circulariteit echter wel haalbaar? Dommerholt bekeek de transitie naar een circulaire economie op drie niveaus en concludeert dat er op alle niveaus lacunes zijn. Zo is op microniveau de belangrijkste barrière het gebrek aan ‘consumer awareness.’ Consumenten spelen geen rol van betekenis in de circulaire economie, de bedrijven moeten het voortouw nemen. Daarbij worden ze gehinderd door een bedrijfscultuur die is ontstaan in een lineaire economie. “Circulair ondernemerschap is meestal gebaseerd op de bestaande businessmodellen die een beetje worden ‘getweakt.’ Dat is niet genoeg. Voor een echte verandering is ook een verandering van waarden noodzakelijk.”
Op mesoniveau is er niet alleen sprake van een verandering van individuele bedrijven, maar van hele toeleveringsketens. Idealiter is de output van een deel van de keten de input van het volgende deel. In de praktijk lopen er talloze ketens door elkaar. Zo kan CO2 uit de ene keten bruikbaar zijn in een andere keten, bijvoorbeeld de tuinbouw. Dit soort kruisverbanden moeten worden geïdentificeerd en intern of extern met elkaar worden verbonden. “Er is veel organisatietalent nodig om dat voor elkaar te krijgen.”
Misvatting
De circulaire economie loopt pas echt spaak op macroniveau. “Op beleidsniveau zien we enorme ambities in bijvoorbeeld het Circular Economy Action Plan van de Europese Commissie, geworteld in de Europese Green Deal. Het is een nieuwe groeistrategie die de EU moet veranderen in een moderne en competitieve economie, met nul uitstoot in 2050. Over 9 jaar is het 2030, dan moeten we al meer dan halverwege zijn. Kijk je wat we tot nu toe hebben bereikt, dan is dat niet erg hoopvol, in mijn opinie.”
Bovendien sluiten woorden en de daden in dit plan niet op elkaar aan. “Het Europese discours is dat we werken aan concurrentievermogen en groene groei, waarvan alle burgers meeprofiteren. Kijk je naar de uitvoering, dan gaat het ineens over targets en maatregelen die zijn gebaseerd op grondstofefficiency en afvalmanagement. De circulaire economie wordt gezien als een technologisch issue, zonder culturele of sociale componenten. Dat is een misvatting. We moeten ook de burgers aan boord krijgen, anders lukt het niet.”
Volgens Dommerholt is nog iets fundamenteler mis met het actieplan van de EU: “Economische groei wordt losgekoppeld van grondstofgebruik. De EU en ook Nederland en de Nederlandse regio’s geloven dat we beide kunnen hebben: een hoger BNP én minder grondstofgebruik in absolute termen. Dus niet alleen relatief, door efficiënter te gaan werken. In de praktijk zien we dat toenames van het productieniveau altijd sneller gaan dan toenames in efficiency. Met een groeiend grondstofgebruik als gevolg. We kunnen het niet los van elkaar zien. Groene groei is een oxymoron. De EU wil daarmee het onoverbrugbare overbruggen. Maar je kunt niet groen zijn en tegelijk groeien. Het betekent dat we de instroom van grondstoffen moeten beperken of helemaal stoppen. En dat we dus minder produceren, onze lifestyles én onze businessmodellen moeten veranderen. De hele transitie is dus gebaseerd op verkeerde assumpties en dat betekent dat we misschien wel helemaal de verkeerde kant opgaan.”
Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met de Hanzehogeschool Groningen.
Beeld bovenaan: fran_kie/Shutterstock
