Ontgroeien, in het Engels ‘degrowth’ moet de wereld redden. Egbert Dommerholt, lector Biobased Business Valorisatie van het Kenniscentrum Biobased Economy/Hanzehogeschool Groningen (KCBBE) is ervan overtuigd. Blijven streven naar economische groei en zo veel mogelijk geld binnenharken is een doodlopende weg. De oogkleppen moeten af. Econoom Jason Hickel schreef het al in zijn boek ‘Less is More – How degrowth will save the world’ Andere waarden moeten in de plaats komen van het streven naar geldelijk gewin.
“We zullen onze waarden moeten upgraden”, zegt Dommerholt, die de afgelopen maanden op de Hanzehogeschool vijf bijeenkomsten leidde waarbij specialisten hun visie op ontgroeien gaven, op het gebied van wetenschap, business, onderwijs, maatschappij en wetgeving. “Daarmee hebben we de discussie op gang gebracht. Wat nog ontbreekt is de notie waar we naartoe gaan. Welke economie willen we nou eigenlijk? En hoe komen we daar?”
De finale brainstormsessie met een selecte club van ‘voorlopers’ op dit gebied moest daar helderheid in brengen. Onder leiding van communicatieprofessional Marrit Nijdam werden teams vanuit verschillende disciplines bij elkaar gebracht: economen, onderwijsprofessionals, maar ook juristen en ondernemers. Zij werkten de belangrijkste onderwerpen uit om praktische handvaten te zoeken voor de juiste weg naar degrowth.
Sleutel
Onderwijs is een belangrijke sleutel tot die veranderingen: “Dat is ook de reden dat ik in het onderwijs zit. Als je de wereld wil veranderen, begint het bij de jonge mensen. Dat zijn de werknemers en de managers van morgen. Hier moet het beginnen. Niet dat wij in het onderwijs het definitieve antwoord op alle vragen hebben, maar we kunnen wel het goede voorbeeld geven en ze helpen om op weg te komen.”
Vanuit het bedrijfsleven komt er mondjesmaat meer steun voor het degrowth-gedachtegoed, dat soms tegenstrijdig lijkt met het ondernemersbelang. Zo probeert Elske Doets van het reisbureau Doets Reizen mensen te bewegen minder verre reizen te boeken. Ze is daardoor het zwarte schaap in de reisbranche. Maar ook heel wat grote multinationals beschouwen winstmaximalisatie als voornaamste doel. Ze pakken alleen duurzaamheidsproblemen aan die bijdragen aan dat doel. Andere, maatschappelijk belangrijkere, maar minder winstgevende doelen, zoals honger de wereld uit helpen (SDG2), worden niet opgepakt. Aandeelhouderswaarde creëren speelt in de industrie ook nog steeds een grotere rol van klimaatdoelen behalen. “Het botst met elkaar. Hopelijk gaat dat veranderen, want we moeten bedenken dat we samen op één grote planeet leven.”
Daar komt nog bij dat de welvaart op deze planeet ongelijk is verdeeld. In Afrikaanse landen wordt naar degrowth gekeken als een luxeprobleem. “Daar wees een student mij een keer op: onze mensen hebben honger, die hebben heel andere sores aan hun hoofd.”
‘Van bovenaf komt niks’
Wat is dan de oplossing? “We doen net alsof het huidige economische systeem uit de lucht is komen vallen, maar dat is niet zo. Dat is gewoon gegroeid. De vraag is waar we vervolgens naartoe gaan groeien en wie dat proces gaat leiden.” Van de politiek verwacht Dommerholt weinig. “Die hobbelt momenteel van crisis naar crisis. Van bovenaf komt bijna niks. Zo roept het kabinet ook dat Nederland in 2050 volledig circulair moet zijn, maar niet hoe dat is te realiseren. De wet- en regelgeving is er helemaal niet op ingericht. En het gaat niet vanzelf gebeuren.”
In feite is de overheid natuurlijk deel van hetzelfde systeem waarin groei en geld verdienen centraal staan. Ze heft belastingen over arbeid, winst en toegevoegde waarde. Een prikkel om te ontgroeien is dat niet. “Als we de grondstofproblematiek en de koolstofproblematiek op onze planeet echt serieus nemen, hebben we geen andere keuze dan de manier van belastingen heffen veranderen. Bijvoorbeeld door CO2-uitstoot van particulieren te belasten. Daarbij wordt de inkomstenbelasting die je betaalt bepaald door de hoeveelheid koolstof die je verbruikt via je consumptie. Hoe meer CO2 je gebruikt, hoe hoger het tarief. Bedrijven zullen begrijpen dat niet meer alleen de prijs van hun product, maar vooral het grondstofgebruik en de CO2-emissies belangrijke concurrentiefactoren zijn. Ze zullen minder of andere grondstoffen in hun producten moeten stoppen, willen ze hun klandizie behouden. Je hebt er de politiek voor nodig om dit voor elkaar te krijgen. Maar het kan lukken.”
Volgens Dommerholt is dit de enige manier voorwaarts. En druk van onderaf, vanuit de samenleving, is daarbij absoluut noodzakelijk. “De democratisering moet dan ook absoluut nog veel verder gaan dan wat we nu hebben in dit land. Denk aan democratie op burgerniveau of misschien zelfs op productniveau. Het kan allemaal, zonder dat je aan slagkracht inboet. Alleen: doe het maar! Dat is een steentje dat ik in de vijver wil gooien.”
Het vervolg
De uitkomsten van de degrowth-lezingencyclus en de brainstorm zijn vastgelegd in een verslag. Daar blijft het echter niet bij, als het aan het KCBBE ligt. Egbert Dommerholt pleit voor het oprichten van een Degrowth Community of het aansluiten bij bestaande bewegingen, om het momentum te behouden. De community kan gebruik maken van de expertise die binnen de Hanzehogeschool aanwezig is én van de betrokkenheid van enthousiaste jonge mensen. Tijdens een tweemaandelijkse bijeenkomst zouden inzichten, updates van projecten en ideeën voor duurzame actie kunnen worden uitgewisseld. Ook zijn dergelijke bijeenkomsten te gebruiken om gezamenlijke acties te organiseren, zoals het schrijven van open brieven, voorstellen en manifesten met voorstellen voor onderwijs, onderzoek, bedrijfsleven en overheden. Vragenuurtjes en gezamenlijke onderzoeksprojecten zijn ook mogelijk.
Meer weten over degrowth en de initiatieven vanuit de Hanzehogeschool? Neem contact op met Egbert Dommerholt of Sanne de Boer.
Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met het Kenniscentrum Biobased Economy van de Hanzehogeschool Groningen.
