De oorsprong van deze activiteiten is te vinden in de land- en bosbouw, waarin Groningen en Drenthe al eeuwenlang uitblinken. Aardappelen (zetmeel) en suikerbieten zijn bijvoorbeeld niet alleen waardevolle voedingsmiddelen; samen met hout kunnen ze belangrijke feedstocks vormen voor de groene chemie. Neem Avébé: de grootste zetmeelcoöperatie ter wereld, met zo’n 2.500 leden in Nederland en Duitsland.
Zetmeel vormt traditioneel een grondstof voor lijm. Inmiddels worden er tal van andere producten van gemaakt, waaronder voedingssuplementen, chemicalïen en bioplastics. Avebe is een van de initiatiefnemers van het Carbohydrate Competence Center (CCC), waar de Rijksuniversiteit Groningen en Wageningen University & Research onderzoek doen naar innovatieve toepassingen van koolhydraten. Royal Cosun, het moederbedrijf van SuikerUnie, is een van de andere initiatiefnemers in het CCC. Suiker uit bieten, maar ook uit hout kan een belangrijke grondstof vormen voor chemicaliën en bioplastics. De werelden van de chemie en landbouw groeien dan ook steeds meer naar elkaar toe.
Duurzame energie
Ook op het gebied van de energie-opwekking en het nuttige gebruik van industriële restwarmte loopt Noord-Nederland voorop. Ooit was Groningen dankzij het aardgas uit Slochteren de melkkoe van de staat en de aardoliebedrijven. Nu worden meer en meer hernieuwbare bronnen gebruikt en hervindt de provincie haar trots in een nieuwe, duurzamere positie binnen de Nederlandse energieproductie, dankzij wind, zon en de verbranding en vergisting van biomassa.
Door de combinatie van de chemieparken Emmen en Delfzijl ontstaat in het noorden ook een van de grootste chemische complexen van Nederland. In deze chemieparken zijn proces- en energiestromen, onderzoek en de toepassing daarvan in concrete pilot- en demonstratieprojecten, werkgelegenheid en opleidingen volledig met elkaar vervlochten. Dat komt bijvoorbeeld tot uiting in de Industrie Agenda Eemsdelta die in april 2018 werd gepresenteerd.
Geintegreerde ketens
Een van de succesfactoren van het noorden zijn de bestaande ketens waarop nieuwe ondernemingen in de chemie binnen Chemport Europe kunnen aansluiten. De chemie vergroent, uitgaand van het bestaande. Er ontstaan geïntegreerde ketens en uiteindelijk een circulaire economie, doordat verschillende ondernemingen in dezelfde sector actief zijn en grondstoffen of halffabricaten met elkaar uitwisselen: intermediate chemicals rondom Delfzijl, polymeren en vezels rondom Emmen.
In Delfzijl wordt hard gewerkt aan de reductie van schoorsteen-emissies door elektrificatie en de koppeling met offshore wind, inzet van groene grondstoffen, groene waterstof en op korte termijn met name door energie-efficiency In Drenthe staan materialen, toepassingen en recycling centraal. De nadruk ligt hier op de zogeheten embedded emissions (fossiele koolstof in de producten die de industrie maakt). Emmense bedrijven hebben een sterke focus op het vinden van nieuwe, soms biobased, productiemethoden en op het vasthouden van CO2 door recycling en upcycling.
Avantium
Een concreet voorbeeld van de samenhang binnen het noordelijke ecosysteem wordt gevormd door de keten die in opbouw is rond het chemisch technologiebedrijf Avantium. Midden 2018 opende deze pionier op het gebied van duurzame chemie een pilot-bioraffinaderij op het terrein van AkzoNobel (nu Nouryon) op Chemiepark Delfzijl. Daar wordt de ‘Dawn Technologie’ voor de winning van glucose, gemengde suikers en lignine uit houtresten verder ontwikkeld. Het vormt de opmaat naar een grootschalige demofabriek en uiteindelijk een productie-plant.
Het bedrijf sluit hiermee nauw aan bij verschillende bestaande productieketens op het Chemiepark Delfzijl en in de Eemsdelta. Gert-Jan Gruter, CTO van Avantium, somde eerder in het Chemie Magazine van de Koninklijke VNCI de voordelen op van deze vestigingslocatie. ‘De nieuwe fabriek moet duurzaam zijn. De bestaande site van AkzoNobel benut al voor een groot deel duurzame energie en wil dat aandeel in de toekomst laten groeien. Ook is er bij AkzoNobel zoutzuur beschikbaar voor het proces van Avantium. En er zijn allerlei diensten beschikbaar, van waterzuivering en beveiliging tot het personeelsrestaurant.’
Staatsbosbeheer neemt deel aan het pilotproject als leverancier van feedstocks: reststromen uit het beheer van bossen in de regio. Een van de producten, lignine heeft een hoge calorische waarde; deze is welkom voor elektriciteitsproductie in de hypermoderne vaste brandstoffencentrale van projectpartner RWE in de Eemshaven. De geproduceerde 2e generatie suiker kan worden gebruikt om allerlei chemicalieën van te maken.
Groene PET
Avantium heeft zelf ook een proces ontwikkeld om suikers als grondstof te gebruiken. Zo zet het bedrijf met de Mekong-technologie suikers om in mono-ethyleenglycol (MEG), een grondstof voor de productie van onder meer polyester. Polymerisatie van MEG vindt plaats in het Chemical Cluster Emmen. Deze bouwsteen kan dan ook worden gebruikt door Cumapol, een bedrijf dat hoogwaardige polyesters maakt. De andere bouwsteen van polyester – tereftaalzuur (PTA) kan geproduceerd worden uit aromaten die geleverd worden door BioBTX. BioBTX is een innovatief bedrijf op de Groningse Zernike Campus, die is ontstaan door de samenwerking van de Rijksuniversiteit Groningen, de Hanzehogeschool en het bedrijf KNN. Zo is de productie van een volledig groene PET fles binnen handbereik.
PET-flessen komen uiteindelijk weer via inzameling door recyclingbedrijven Attero, Omrin en Morssinkhof terug voor verwerking tot grondstof voor polymeren en halffabrikaten. Het Sustainable Polymer Innovation Cluster Emmen (SPIC) is een van de aanjagers op het gebied van nieuwe en alternatieve polymeren. SPIC is opgericht door een aantal op het businesspark Emmtec gevestigde bedrijven, in samenwerking met de overheden en Stenden Hogeschool. Bijzonder in deze samenwerking is dat de deelnemende bedrijven hun lab- en productiefaciliteiten delen en samen investeren in nieuwe hardware en marktonderzoek.
En zo grijpt alles in elkaar in het noordelijke ecosysteem van Chemport Europe, waarin de verwevenheid van onderzoek, overheid, ondernemers zorgt voor stuwkracht in de steeds snellere ontwikkeling van de groene chemie. En dankzij de aanwezige infrastructuur met (zee)havens, luchthavens, spoorlijnen en snelwegen zijn verbindingen met markten overal ter wereld mogelijk. Het geeft Noord-Nederland unieke kansen voor het sluiten van de groene kringlopen en een krachtig toekomstperspectief.
Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Chemport Europe
